Dnia 22 stycznia 1863 roku rozpoczęło się powstanie styczniowe skierowane przeciwko jednemu z zaborców- Cesarstwu Rosyjskiemu. Trwało aż do jesieni 1864 roku.
Był to największy zryw narodowy, stoczono ponad 1200 bitew oraz potyczek. Łącznie w powstaniu wzięło udział ponad 200 tys. ludzi.
W latach 60. XIX wieku powstawały tajne organizacje patriotyczne i spiskowe. Jednak polskie manifestacje narodowe były krwawo tłumione. Nie chcąc doprowadzić do wybuchu powstania zapowiedziano brankę czyli nadzwyczajny pobór do wojska rosyjskiego. Branka miała objąć około 12 tys. ludzi, głównie młodych, którzy byli związani z obozem Czerwonych. 22 stycznia 1863 roku Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał do powstania przeciwko Rosji. Walki podczas powstania nie ograniczały się tylko do Królestwa Polskiego ale swoim zasięgiem objęły także tereny Litwy, Białorusi i Ukrainy. Pierwszym dyktatorem powstania został Ludwik Mierosławski. Polacy z pozostałych zaborów przekraczali granicę aby walczyć z zaborcą. Osoby z innych państw przedostawały się do Królestwa Polskiego, m.in.. Francesco Nullom który przybył z kilkunastoma ochotnikami i wkrótce zginął w potyczce.
Jesienią dyktatorem powstania został Romuald Traugutt, który zreorganizował kierowco powstańcze dzięki czemu Polacy mogli przetrwać zimę i przygotować się do walki na wiosnę 1864 roku. Niestety 2 marca 1864 roku car Aleksander II ogłosił uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Upadek powstania stał się tylko kwestią czasu. Sam Traugutt został aresztowany w kwietniu a polski oddział ks. Stanisława Brzóski przetrwał na Podlasiu do 1865 roku.
Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym w XIX wieku. W walkach poległo około 20 tys., około 40 tys. osób zostało zesłanych na Syberię. Po klęsce rusyfikacja i germanizacja przybrała jeszcze ostrzejsze formy i trwała aż do zakończenia I wojny światowej. W świadomości narodowej Polaków powstanie styczniowe było także mitem założycielskim zarówno dla Polskiej Partii Socjalistycznej z Józefem Piłsudskim jak i Narodowej Demokracji z Romanem Dmowskim na czele. Dlatego powstanie było potrzebne aby w 1918 roku mogło się odrodzić wolne i niepodległe państwo polskie.
Nawała Piotr
